تفسیر ایات 31 و 32 سوره نور

این دو آیه در باره پوشش و حجاب زنان در اسلام و محدوده آن است. و از آنجایی که تفسیر نمونه خلاصه و برداشتی از تفسیر های متعدد است به همین جهت تفسیر این دو آیه را از تفسیرنمونه ذکر می کنیم    

تفسیر: مبارزه با چشم ‏چرانى و ترک حجاب‏

این سوره در حقیقت سوره عفت و پاکدامنى و پاکسازى از انحرافات جنسى است، و بحثهاى مختلف آن از این نظر انسجام روشنى دارد، آیات مورد بحث که احکام نگاه کردن و چشم‏چرانى و حجاب را بیان مى‏دارد نیز کاملا به این امر مربوط است و نیز ارتباط این بحث با بحثهاى مربوط به اتهامات ناموسى بر کسى مخفى نیست.

 نخست مى‏گوید:” به مؤمنان بگو چشمهاى خود را (از نگاه کردن به زنان نامحرم و آنچه نظر افکندن بر آن حرام است) فرو گیرند، و دامان خود را حفظ کنند” (قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ).

” یغضوا” از ماده” غض” (بر وزن خز) در اصل به معنى کم کردن و نقصان است و در بسیارى از موارد در کوتاه کردن صدا یا کم کردن نگاه گفته مى‏شود، بنا بر این آیه نمى‏گوید مؤمنان باید چشمهاشان را فرو بندند، بلکه مى‏گوید باید نگاه خود را کم و کوتاه کنند، و این تعبیر لطیفى است به این منظور که اگر انسان به راستى هنگامى که با زن نامحرمى روبرو مى‏شود بخواهد چشم خود را به کلى ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن براى او ممکن نیست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گیرد و چشم خود را پائین اندازد گویى از نگاه خویش کاسته است و آن صحنه‏اى را که ممنوع است از منطقه دید خود به کلى حذف کرده.

قابل توجه اینکه قرآن نمى‏گوید از چه چیز چشمان خود را فرو گیرند (و به اصطلاح متعلق آن فعل را حذف کرده) تا دلیل بر عموم باشد، یعنى از مشاهده تمام آنچه نگاه به آنها حرام است چشم برگیرند.

اما با توجه به سیاق آیات مخصوصا آیه بعد که سخن از مساله حجاب به میان آمده به خوبى روشن مى‏شود که منظور نگاه نکردن به زنان نامحرم است، 

مفهوم آیه فوق این نیست که مردان در صورت زنان خیره نشوند تا بعضى از آن چنین استفاده کنند که نگاههاى غیر خیره مجاز است، بلکه منظور این است که انسان به هنگام نگاه کردن معمولا منطقه وسیعى را زیر نظر مى‏گیرد، هر گاه زن نامحرمى در حوزه دید او قرار گرفت چشم را چنان فرو گیرد که آن زن از منطقه دید او خارج شود یعنى به او نگاه نکند اما راه و چاه خود را ببیند و اینکه” غض” را به معنى کاهش گفته‏اند منظور همین است 

دومین دستور در آیه فوق همان مساله حفظ” فروج” است.

” فرج” چنان که قبلا هم گفته‏ایم در اصل به معنى” شکاف” و فاصله میان دو چیز است، ولى در اینگونه موارد کنایه از عورت مى‏باشد و ما براى حفظ معنى کنایى آن در فارسى کلمه” دامان” را به جاى آن مى‏گذاریم.

منظور از “حفظ فرج” به طورى که در روایات وارد شده است پوشانیدن‏ آن از نگاه کردن دیگران است، در حدیثى از امام صادق ع مى‏خوانیم: کل آیة فى القرآن فیها ذکر الفروج فهى من الزنا الا هذه الایة فانها من النظر: ” هر آیه‏اى که در قرآن سخن از حفظ فروج مى‏گوید، منظور حفظ کردن از زنا است جز این آیه منظور از آن حفظ کردن از نگاه دیگران است”

و از آنجا که گاه به نظر مى‏رسد که چرا اسلام از این کار که با شهوت و خواست دل بسیارى هماهنگ است نهى کرده، در پایان آیه مى‏فرماید:” این براى آنها بهتر و پاکیزه‏تر است” (ذلِکَ أَزْکى‏ لَهُمْ).

سپس به عنوان اخطار براى کسانى که نگاه هوس‏ آلود و آگاهانه به زنان نامحرم مى‏افکنند و گاه آن را غیر اختیارى قلمداد مى‏کنند مى‏گوید:” خداوند از آنچه انجام مى‏دهید مسلما آگاه است” (إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِما یَصْنَعُونَ).

در آیه بعد به شرح وظائف زنان در این زمینه مى‏پردازد، نخست به وظائفى که مشابه مردان دارند اشاره کرده مى‏گوید:” و به زنان با ایمان بگو چشمهاى خود را فرو گیرند (و از نگاه کردن به مردان نامحرم خوددارى کنند) و دامان خود را حفظ نمایند” (وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ).

و به این ترتیب “چشم‏ چرانى” همانگونه که بر مردان حرام است بر زنان نیز حرام مى‏باشد، و پوشانیدن عورت از نگاه دیگران، چه از مرد و چه از زن براى زنان نیز همانند مردان واجب است.

سپس به مساله حجاب که از ویژگى زنان است ضمن سه جمله اشاره فرموده:

1-” آنها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتا ظاهر است” (وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا ما ظَهَرَ مِنْها).

در اینکه منظور از زینتى که زنان باید آن را بپوشانند و همچنین زینت آشکارى که در اظهار آن مجازند چیست؟ در میان مفسران سخن بسیار است.

حق این است که ما آیه را بدون پیشداورى و طبق ظاهر آن تفسیر کنیم کو بنا بر این زنان حق ندارند زینتهایى که معمولا پنهانى است آشکار سازند هر چند اندامشان نمایان نشود و به این ترتیب آشکار کردن لباسهاى زینتى مخصوصى را که در زیر لباس عادى یا چادر مى‏پوشند مجاز نیست، چرا که قرآن از ظاهر ساختن چنین زینتهایى نهى کرده است.

2- دومین حکمى که در آیه بیان شده است که:” آنها باید خمارهاى خود را بر سینه‏هاى خود بیفکنند “(وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلى‏ جُیُوبِهِنَّ).

” خمر” جمع” خمار” (بر وزن حجاب) در اصل به معنى پوشش است، ولى معمولا به چیزى گفته مى‏شود که زنان با آن سر خود را مى‏پوشانند (روسرى).

“جیوب” جمع “جیب” (بر وزن غیب) به معنى یقه پیراهن است که از آن تعبیر به گریبان مى‏شود و گاه به قسمت بالاى سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق مى‏گردد.

از این جمله استفاده مى‏شود که زنان قبل از نزول آیه، دامنه روسرى خود را به شانه‏ها یا پشت سر مى‏افکندند، به طورى که گردن و کمى از سینه آنها نمایان مى‏شد، قرآن دستور مى‏دهد روسرى خود را بر گریبان خود بیفکنند تا هم گردن و هم آن قسمت از سینه که بیرون است مستور گردد. 

3- در سومین حکم مواردى را که زنان مى‏توانند در آنجا حجاب خود را برگیرند و زینت پنهان خود را آشکار سازند با این عبارت شرح مى‏دهد:

آنها نباید زینت خود را آشکار سازند (وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ).

” مگر (در دوازده مورد):

1- براى شوهرانشان” (إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ)

2-” یا پدرانشان” (أَوْ آبائِهِنَّ) 3-” یا پدران شوهرانشان” (أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ)

4-” یا پسرانشان” (أَوْ أَبْنائِهِنَّ).

5-” یا پسران همسرانشان” (أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ).

6-” یا برادرانشان” (أَوْ إِخْوانِهِنَّ).

7-” یا پسران برادرانشان” (أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ).

8-” یا پسران خواهرانشان” (أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ).

9-” یا زنان هم کیششان” (أَوْ نِسائِهِنَّ).

10-” یا بردگانشان” (کنیزانشان) (أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ).

11-” یا پیروان و طفیلیانى که تمایلى به زن ندارند” (افراد سفیه و ابلهى که میل جنسى در آنها وجود ندارد) (أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ).

12-” یا کودکانى که از عورات زنان (امور جنسى) آگاه نیستند” (أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلى‏ عَوْراتِ النِّساءِ).

4- و بالآخره چهارمین حکم را چنین بیان مى‏کند:” آنها به هنگام راه رفتن پاهاى خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود” (و صداى خلخالى که بر پا دارند به گوش رسد) (وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ).

آنها در رعایت عفت و دورى از امورى که آتش شهوت را در دل مردان شعله ‏ور مى‏سازد و ممکن است منتهى به انحراف از جاده عفت شود، آن چنان باید دقیق و سختگیر باشند که حتى از رساندن صداى خلخالى را که در پاى دارند به گوش مردان بیگانه خود دارى کنند، و این گواه باریک بینى اسلام در این زمینه است.

و سرانجام با دعوت عمومى همه مؤمنان اعم از مرد و زن به توبه و بازگشت به سوى خدا آیه را پایان مى‏دهد، مى‏گوید:” همگى به سوى خدا باز گردید اى مؤمنان!، تا رستگار شوید” (وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ).

[1] تفسیر نمونه، ج‏14، ص 436 - 445.